Geleneksel Türk müziği, klasik batı müziğinden farklı olarak tek sesli olup kendi makam ve usulleri çerçevesinde icra edilmektedir. Osmanlı sarayında müzik, her zaman büyük önem taşımış ve şehzadeler sürekli müzik kültürüyle büyümüşlerdir.

Osmanlı’da müzik, askeri alanda da etkin olarak kullanılmış, savaşlarda sürekli çalan Mehter müziği orduda heyecan yaratırken, düşmanın ise moralini bozmaktaydı. 19.yüzyılın başlarında ülkenin yenileşmeye ihtiyacı olduğunu gören padişahlar, reform ve devrimlerini canları pahasına gerçekleştirmişlerdir. Müzik de artık değişmesi gereken özelliklerimizden biriydi. Cumhuriyet döneminde izlenen çok sesli müzik politikasının temelleri o dönemde atılacaktır. Daha doğrusu belki de Cumhuriyetin temelleri o dönemde atılacaktı. Çünkü ülke yönünü çoktan batıya dönmüştü.

III.Selim

İlk defa 1797 yılında İstanbul’da 28.Osmanlı Padişahı III. Selim zamanında Avrupa’dan gelen bir grup, opera gösterisi sergilemiştir. III.Selim, babası III.Mustafa ve amcası I.Abdülhamit’in eğitimine verdiği önemden dolayı kültürlü bir şehzade olarak yetişti. Bir yandan doğu kültürüne ilgisini devam ettirirken, diğer yandan batı kültürüne de ilgi duyuyordu. Çocukluğu ve gençliği kafes hayatı tabir edilen biçimde geçmesine rağmen, müzik ve edebiyat tutkunu idi, kendisi bestekardı, şiir yazardı. Kafes hayatında iken, amcasının izniyle Fransa’nın devrim öncesi son kralı olan XVI. Louis ile mektuplaşıyordu. Daha tahta çıkmadan Osmanlı Devleti’nin köklü değişikliklere ihtiyacı olduğu düşüncesindeydi. Amcası I. Abdülhamid 7 Nisan 1789 yılında ölünce, III. Selim Avrupa’yı temelinden sarsacak olan Fransız Devriminin hemen öncesinde tahta çıktı.  Klasik Türk müziğindeki   Suzidilara, Şevkefza, Şevk-u tarab, Arazbarbûselik ve Nevakürdi makamları III. Selim’in buluşları olup 64 eser bestelemiştir.  Karışıklıklar ile geçen padişahlık dönemi yine bir ayaklanma ve boğularak öldürülmesi ile bitmiştir.

1794’te III. Selim’in Nizam-ı Cedid (Yeni Düzen) adlı alternatif ordu kurma girişiminin boru takımında Fransız subaylar önderliğinde yapılan çalışmalarda, kısıtlı da olsa çok sesli müzikle tanışılmıştır. Burada bando öğretmenliğine önce İstanbul’da yaşayan Fransız Manguel getirilmiş, daha sonra da yetersiz bulunarak 1828’de işine son verilmiştir. O dönem Osmanlı müzisyenleri Hamparsum isimli bir nota sistemi kullanıyorlardı. Bu sistem III. Selim zamanında, kendisinin teşvikiyle Ermeni müzisyen Hamparsum Limonciyan (1768-1839) tarafından geliştirilmiştir. Bu, aslında Gregoryan kilise müziğinin melodik olarak belirlenmesinde kullanılan bir nota sistemiydi.

III.Selim dönemi ve batılılaşma denilince Selimiye Kışlası’ndan kısaca bahsetmeden geçmek olmaz. Bu bina her zaman yeniliğin sembolü olmuştur. Önce III.Selim tarafından Üsküdar’da batı tipi yeni Nizam-ı Cedid ordusu için ahşaptan inşa edilen bu bina, yeniçerilerin isyanında yıkılır. Ancak sembolik anlamı nedeniyle II.Mahmut döneminde yeniden taş ve tuğla ile yapılır. Sultan Abdülmecid döneminde de iki defa yenilenen kışlanın dört yanına yedişer katlı kuleler eklenir.

Kırım Savaşında bina İngiliz askerlerine kışla ve hastane olarak tahsis edilir. Dünyada modern hemşireliğin kurucusu olarak kabul edilen Florence Nightingale 1854’de burada görev yapmıştır. Günümüzde binanın kuzeybatı kulesinde Florence Nightingale müzesi yer almaktadır.

III. Selim’in  “Suzidilara Beste” isimli eseri…..

Yarın II.Mahmut ile devam ediyoruz….

Prof.Dr.Ali Fuat KALYONCU

Visits: 69